Lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023, và nguồn gốc về Tam Vị Thánh Tổ

Giọng đọc – MC Ngọc Trinh

(Báo Việt trí) – Nghề nghiệp nào cũng có những bậc Tổ sư khai sáng và phát triển về sau, những vị ấy về sau được những người theo nghề tôn kính và thờ phụng gọi là “Tổ”. Và khi được ông Tổ chọn “có nghĩa là” bạn sẽ phải gắn bó với nghiệp này suốt cuộc đời, dù con đường có lắm chông gai và sự nổi tiếng vốn dĩ là điều rất mơ hồ.

Nghệ thuật sân khấu cũng có Tam Vị Thánh Tổ của nghề và ngày 12 tháng 8 âm lịch hằng năm, cũng chính là ngày Giỗ Tổ Nghiệp Sân Khấu Việt Nam (nói rõ ràng là ngày tri ân tổ nghiệp).

Bàn thờ phụng đức thánh “Tam Vị Thánh Tổ” của nghiệp sân khấu Việt Nam.

Trong hậu trường của các gánh hát, các sân khấu từ xưa đến nay luôn có một bàn thờ gần nơi cánh gà, nghệ sĩ trước khi bước ra sân khấu, trong bàn thờ thường đặt bài vị hoặc cốt tượng của Ông, hai bên thường thấy treo hai câu đối: “Tổ truyền thiện nghệ thiên thu thịnh” và “Sư giáo tài năng vạn đại xuân.

Đạo diễn Xuân Phước, trong áo dài vàng tươm tất, thành tâm chắp tay khấn tổ tại hãng phim xpfilm – phối hợp cùng Hội Điện Ảnh, nơi tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Các nghệ sĩ không rõ tên tuổi ông Tổ như thế nào, họ chỉ biết rằng từ khi vào nghề đã được các nghệ sĩ tiền bối dạy bảo rằng phải hết sức tôn trọng và biết ơn Tổ nghiệp.

Danh hài Hồng Tơ. Nghệ sĩ Vũ Thanh. Nghệ sĩ Bạch Lan, với áo dài đủ màu sắc, thành tâm dâng hương khấn tổ tại nhà hàng Sườn muối ớt, nơi tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Danh hài Tấn Bo, và cùng người thân, thành tâm dâng hương khấn tổ tại nhà hàng Sườn muối ớt, nơi tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Tổ nghiệp của nghệ thuật sân khấu gồm ba vị là Tiên Sư, Tổ Sư và Thánh Sư, gọi chung là Tam giáo Đạo Sư hoặc Tam vị Thánh Tổ. Trong đó Tiên sư là vị khai sáng ra nghề, Tổ sư là người tiếp nối và lưu truyền nghề và Thánh sư vị soạn tuồng có tài văn chương (theo NSND Thành Tôn). 

Nhạc sĩ Nguyễn Minh Anh, hát dâng tổ ca khúc “Tạ Ơn Tam Vị Thánh Tổ” do chính anh sáng tác tại nhà hàng Sườn muối ớt và tại hãng phim xpfilm & Hội Điện Ảnh phối hợp tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Nếu tìm hiểu về nguồn gốc tên tuổi của Tổ thì quả thật rất nhiều, như Phạm Thị Trân là tổ nghề hát chèo, Liêu Thủ Tâm và Đào Tấn là tổ hát tuồng, tổ cải lương lại là Tống Hữu Định, tổ kịch nói là Vũ Đình Long, tổ hát xẩm là Trần Quốc Đĩnh,… Vậy nên tên gọi Tổ nghiệp như một cách gọi chung tất cả những ai có công sáng lập và lưu truyền ngành nghệ thuật sân khấu.

Diễn viên Nguyễn Công Ninh, thành kính dâng hương khấn tổ tại hãng phim xpfilm & Hội Điện Ảnh phối hợp tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Ngày dâng hương hoa tưởng nhớ Giỗ Tổ Nghiệp Sân Khấu Việt Nam hằng năm:
Ngày xưa, cứ đến ngày 12 tháng 8 âm lịch, các gánh hát rong sẽ tìm một nơi ổn định để off đoàn tạm nghỉ, họ thỉnh bàn thờ Tổ ra giữa sân khấu và cử hành lễ giỗ tổ sau đó chia lộc tổ cho cả đoàn. 

Ca nhạc sĩ Sơn Hạ, thành kính dâng hương khấn tổ tại Sân khấu trên địa bàn TPHCM. và hội ngộ cùng Đạo diễn Xuân Phước, tại hãng phim xpfilm & Hội Điện Ảnh phối hợp tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Ngày nay, phong tục này vẫn được giới nghệ sĩ duy trì, cứ đến ngày 12 tháng 8 được xem là ngày mất của Huyền nữ Phạm Thị Trân và cũng là ngày giỗ của nhị vị hoàng tử, các nghệ sĩ thành tâm dâng lên Tổ nghiệp lễ vật thịnh soạn. Năm 2011, chính phủ Việt Nam quyết định chính thức chọn ngày 12 tháng 8 âm lịch là ngày Truyền thống Sân khấu Việt Nam.

Diễn viên Mã Trung (ở giữa) thành kính dâng hương khấn tổ tại hãng phim xpfilm & Hội Điện Ảnh phối hợp tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Truyền thuyết về Tổ Nghiệp Sân Khấu:
Chuyện kể rằng ngày xưa có ba vị hoàng tử là Càn, Chơn và Chất. Vì mê coi hát, ba người mỗi lần hẹn nhau trốn vua đi xem hát đều dùng mùi thơm của trái thị làm ám hiệu. Trong một lần chỉ có Chơn và Chất đi xem hát, trên đường về họ gặp mưa to gió lớn rồi chết rét. Ông Càn lên làm vua không bao lâu lại nhường ngôi cho mở gánh hát nhưng gặp nhiều khó khăn nên gánh rã. Ông đem tư trang trong hai chiếc rương rồi độc bước giữa trời khắc nghiệt rồi lặng lẽ trút hơi thở cuối cùng, trước khi chết ông vẫn gọi tên hai em.

Nghệ sĩ Thanh Tùng. Diễn viên nhí Thái An, chắp tay thành kính dâng hương khấn tổ tại hãng phim xpfilm & Hội Điện Ảnh phối hợp tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Người ta nói rằng, ở phút cuối ấy họ trông thấy hình bóng ba anh em ôm lấy nhau trong hương thơm của quả thị. Sau khi chết, họ thường hiện nơi những gánh hát thầm giúp đỡ cho đào kép tròn vai. Sau này, người ta lấy ngày ông Càn mất làm ngày giỗ tổ và tôn vinh họ là Tổ nghiệp.

Diễn viên – ảo thuật nhí Bảo Long, chắp tay thành kính khấn tổ tại hãng phim xpfilm & Hội Điện Ảnh phối hợp tổ chức lễ giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Ngoài ra, để hoàn thiện một tác phẩm sân khấu còn phải có sự đóng góp của nhiều ngành nghề như: may mặc, da giày, hội họa, điêu khắc, thiết kế, âm thanh, ánh sáng,…. các ngành nghề phụ thường chia làm 12 ngành và từ đó nghệ sĩ còn thờ thêm Thập nhị Công Nghệ tri ân 12 ngành nghề này. (theo NS Bạch Long)

Diễn viên – ca sĩ Long Đẹp Trai, tự tổ chức cúng tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023 tại nhà riêng.

Sự linh ứng:
Tương truyền thì một trong những điều cấm kị là trẻ con hoặc người nào đó ở trong đoàn hoặc khán giả, thì không được ngồi lên rồi dọng đạp chân vô cái rương chứa dụng cụ đồ hát, nếu làm vậy thì thế nào trong đoàn cũng có nghệ sĩ gây gổ đánh lộn với nhau, điều này không một ai có thể lý giải được.

Diễn viên nhí Huỳnh Hữu Khang, tự tổ chức cúng tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023 tại nhà riêng.

MC nhí Thành Trí, cũng đã có mặt tại sân khấu Ngôi Sao, để dâng hương thành kính tổ nghiệp sân khấu Việt Nam 2023.

Kính thưa quý bạn đọc:
Ngày giỗ tổ nghiệp sân khấu Việt Nam (hay còn gọi là ngày tri ân tổ nghiệp), có rất nhiều nghệ sĩ trên cả nước dù bận rộn tới đâu thì vẫn dành thời gian để tham dự lễ giỗ tổ nghiệp của mình, có nhiều người thì thích tham dự tại các sân khấu ‘trung tâm’ vv.

Ca sĩ nhí Gia Hưng, dâng hương thành kính tổ nghiệp tại sân khấu Thái Hoàng.

Còn có người thì thích tự tổ chức cúng tại nhà, dù cúng ở đâu thì cũng đều có chung một lòng thành kính đến tổ nghiệp sân khấu truyền ban khai sáng nghệ thuật này, và cũng đều có chung khấn tạ tổ sư.

Thực hiện: Văn Tí – Phát Minh – Ngọc Trinh